Dünya genelinde konum belirlemek için kullandığımız GPS (Küresel Konum Belirleme Sistemi), İyonosferde meydana gelebilecek elektriksel değişikliklerden etkilenmekte. Güneş patlamaları sonucunda iyonosferdeki yük değişiklikleri meydana gelmesi en bilinen kaynak.
11 Mart 2011 yılında Honshu, Japon’yanın doğu sahillerinde gerçekleşen 9.0 şiddetindeki depremin neden olduğu tsunamiler ile üst atmosfer arasında eşi görülmemiş bir etkileşim ortaya çıktı.
Uydular ve yer tabanlı GPS alıcıları kullanan University Corporation for Atmospheric Research (UCAR) araştırmacılarında Min-Yang Chou ve arkadaşları, deprem sonrasında Japonya üzerindeki iyonosferin değişimlerini incelediler. Beklendiği gibi iyonosferde salınımlar gözlendi.. Şaşırtıcı bir şekilde, iyonosferik bu salınımlar, ilk deprem ve tsunami sonrasında saatlerce devam etti!
Chou, “Tsunami; adalar ve kıta kıyılarından yansıdı” diyor. “Bu yansımalar okyanusta çoklu eşmerkezli tsunami dalga paternleri yarattı.” Pasifik boyunca ileri geri yansıyan tsunamiler, iyonosferin Japonya üzerindeki 46 saat kadar salınmasına neden oldu.
Daha önceki bilgimiz, iyonosferde en fazla salınım oluşturan kaynağın Güneş aktiviteleri olduğudur. Güneş patlamaları üst atmosferi ultraviyole ve X-radyasyonu iyonize eder ve iyonosferde salınan iyon hareketleri oluşur. Chou, Japonya üzerindeki salınımların bir dizi güçlü X-sınıfı güneş patlamasıyla benzer olduğunu söylemekte…
Bazı açılardan, tsunamiler daha da kötü olabilmekte. Tsunamilerin oluşturdukları salınımlar günlerce sürmekte ve yansımalar nedeniyle çok daha karmaşık olabilmektedir. 2011 yılında Japonya yakınlarındaki yansıyan dalgalar nedeniyle bazı GPS cihazları konum verilerini kaybettiler.
Yorum: Bu etkinin nedeni Dünyanın Manyetik alanı <> İletkenlik ve Manyetik Özelliği Farklı Yüzeylerdeki hareketlerin neden olduğu elektriksel ve manyetik değişimlerin <> Üst asmosferde manyetik alan değişiminden kaynaklı elektrik alan değişimleri (Bkz:TEC)… Bu etki yüzeydeki derinlik ve yüzeydeki parçaların (örneğin suyun) hareket hızı ile ilgisi olabilir.
Ülkemiz de deprem bölgesinde olmasından kaynaklı Üst atmosferin (Özellikle TEC) ve Dünya Manyetik alanını takip eden yer istasyonları yapılandırmak oldukça önemli ve gerekli. Bu istasyonların maliyeti ise oldukça düşük…
Son yüzyılın en düşük güneş aktivite döneminde olmamızdan kaynaklı üst atmosferi etkileyen en önemli kaynak yeryüzü kaynaklı olmasını bekleyebiliriz; depremler, tsunamiler… Bu deprem araştırmaları için de bir fırsat olabilir.
Bu konuda ilişkili diğer yazımızı inceleyebilirsiniz;
Kaynak: https://agupubs.onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.1029/2019SW002302
